biuro@lipsatravel.pl
Wycieczki do Włoch
Wycieczki do Włoch dla grup to kolejny priorytetowy kierunek działalności LIPSA TRAVEL, który sukcesywnie co roku rozwijany jest przez biuro. W stałej ofercie znajduje się 10 wycieczek objazdowych oferujących zwiedzanie Włoch od Lombardii i Trydentu przez Toskanię i Lacjum do Apulii i Sycylii. W programach znajdują się zarówno najważniejsze i najbardziej znane miejsca turystyczne kraju, a także miasta i mniejsze miejscowości znajdujące się poza utartymi szlakami wyjazdów grupowych.
Uzupełnieniem wycieczek objazdowych są wyjazdy do Włoch szlakiem wina oraz wyjazdy motywacyjne.
Uroki Toskanii
(7 dni)
Lacjum i Rzym
(7 dni)
Wycieczki do Włoch – co zobaczyć, zjeść i wypić podczas podróży do słonecznej Italii.
Niezwykłe krajobrazy strzelistych skalnych wież Dolomitów, podalpejskie jeziora z śródziemnomorskim klimatem, pofałdowany wzgórzami obraz Toskanii i wznoszące się na szczytach wzgórz miasta Umbrii, Lacjum czy Apulii. A do tego zjawiskowe wybrzeże w okolicach Sorrento lub Cinque Terre, fascynujące miasta z Rzymem na czele z największa na świecie liczbą zabytków wpisanych na listę UNESCO oraz niepowtarzalna kuchnia sprawiają, że Włochy są jednym z najczęściej odwiedzanych przez turystów krajów na świecie.
Wycieczki do Włoch szlakiem miast i miasteczek, czyli nie tylko Rzym, Wenecja i Florencja godne są odwiedzin.
Rzym, Wenecja i Florencja to oczywiście jedne z najbardziej oczywistych wyborów wyjazdów do Włoch, co nie powinno dziwić choćby ze względu na jakość i ilość zabytków o znaczeniu światowym, które można w nich odnaleźć oraz znaczenie tych miast w historii lub rozwoju kultury europejskiej.
Jednak nie tylko one warte są odwiedzin, a lista włoskich miast i miasteczek, do których warto zajrzeć w czasie wycieczki do Włoch, może liczyć kilkaset pozycji. Poniżej znajduje się subiektywna lista kilku takich miejsc z podziałem na miejsca/miasta najbardziej oczywiste i popularne oraz miasta może trochę mniej znane i doceniane, ale także warte odwiedzin. Wszystkim zainteresowanym zdecydowanie bardziej szczegółowymi opisami i informacjami praktycznymi dotyczącymi włoskich miast i miasteczek oraz podróżowania po Włoszech polecam niezwykle rozbudowana stronę Kierunek Włochy.
Miejsca znane i bardzo oczywiste lub obowiązkowe na trasie wycieczki do Włoch:
Rzym – miasto niezwykłe i pełne najwyższej klasy unikatowych zabytków zwłaszcza z okresu starożytności oraz baroku. Kto nie słyszał o Koloseum i Forum Romanum lub też o Fontannie di Trevi i Schodach Hiszpańskich? A dodatkowo Watykan z Placem i Bazyliką św. Piotra! Oczywiście to tylko jedne z najbardziej znanych miejsc na mapie miasta, a lista jest tak długa, że podstawowe zwiedzanie Rzymu w formie spacerów i chłonięcia atmosfery miasta zajmuje kilka dni. Miasto, które trzeba odwiedzić, co wielu turystów, ze względu na jego urok i bogactwo miejsc do zobaczenia, czyni wielokrotnie.
Florencja – jeden z włoskich symboli turystycznych i miasto, do którego tłumnie zjeżdżają turyści z całego świata. Nic w tym dziwnego, ponieważ właśnie tutaj można obcować z dziełami sztuki lub architektury, o których znaczna część odwiedzających słyszała już w szkole. a które są unikatami na skalę światową i stanowią część światowego dziedzictwa kultury. Wizyta w Galerii Ufizzi a nieopodal Palazzo Vecchio, katedra z niezwykła kopułą czy też Kościół św. Krzyża to tylko jedne z najbardziej popularnych punktów w programach zwiedzania miasta. No i niezapomniany widok na miasto z Placu św. Michała znany z wielu zdjęć, a który może być zwieńczeniem pobytu w mieście.
Wenecja – każdy o niej słyszał zarówno dobre, jak i złe opinie. Z pewnością jest to unikat na skalę światową (Pałac Dożów, Bazylika św. Marka czy pałace nad Kanałem Grande), który samemu warto poznać nie patrząc na opinie innych odwiedzających. Rzeczywiście bywa tłoczna i droga w obrębie głównych miejsc turystycznych, ale potrafi być także cicha i przystępna cenowo, kiedy tylko odejdziemy kilka minut od głównego szlaku, po którym poruszają się odwiedzający. Przykładowo mogą być to ulice za Weneckim Arsenałem, np. Via Giuseppe Garibaldi i okolice, gdzie nie będzie tłumów turystów, a w bocznych uliczkach zobaczymy charakterystyczne pranie suszące się na sznurze rozwieszonym pomiędzy oknami. Na pewno można ją uznać za punkt obowiązkowy wycieczki do Włoch.
Siena – miasto z niepowtarzalną atmosferą, położona malowniczo na wzgórzach z bardzo spójną starą częścią z charakterystycznymi ceglanymi domami. Zachwycająca romańsko-gotycka katedra oraz główny plac miejski Piazza del Campo, a do tego klimatyczne ulice i uliczki, po których można spacerować godzinami. Wszystko to sprawia, że Sienę licznie odwiedzają turyści, choć pozostaje ona może trochę w cieniu swojego odwiecznego rywala – Florencji. Słusznie czy nie – warto ocenić samemu.
Mediolan – najważniejsze miasto północnej części kraju i zarazem drugie największe miasto Italii; stolica Lombardii a także finansowa stolica Włoch oraz jedna ze światowych stolic mody. Pomimo, że stare miasto Mediolanu nie należy do rozległych to nie pozbawione jest ciekawych punktów, jak choćby średniowieczna katedra, zamek rodu Sforza czy też słynna galeria handlowa Wiktora Emanuela. Oprócz wymienionych miejsc do Mediolanu przyciąga jedne z najbardziej znanych dzieł Leonardo da Vinci, jakim jest Ostatnia wieczerza znajdująca się przy Bazylice Santa Maria delle Grazie.
Piza – nazwa, z którą jednoznacznie kojarzy się jeden z najbardziej rozpoznawalnych obiektów we Włoszech – Krzywa Wieża. Wielu odwiedzających koncentruje się na niej oraz przylegającym baptysterium i katedrze, a pomija całkiem sympatyczne stare miasto położone nad rzeka Arno.
Werona – kolejne miejsce o światowej sławie, którą zawdzięcza popularności działa Szekspira. Werona to nie tylko tzw. Dom Juli i Dom Romea, ale przede wszystkim bardzo interesujące stare miasto z rzymskim amfiteatrem, misternymi grobowcami rodu Scaligeri czy też malowidłami i freskami z Kościele św. Zenona.
Padwa – znana ze swojego uniwersytetu założonego w 1222 roku i zaliczanego do jednych z najstarszych w Europie oraz Bazyliki św. Antoniego z grobem świętego. Z pozostałych miejsc należy wymienić kawiarnię Pedrocchi czy monumentalny plac Prato della Valle otoczony pomnikami, wśród których odnajdziemy także Jana III Sobieskiego i Kaplicę Scrovegnich zdobioną freskami Giotta. Miasto warte zwiedzenia, aczkolwiek nie u wszystkich odwiedzających wywołujące zachwyt.
Asyż – piękna lokalizacja i atmosfera średniowiecznego miasta z domami zbudowanymi z kamienia przyciągają turystów do tego niewielkiego miasta. A do tego niezwykła Bazylika św. Franciszka z zachwycającymi malowidłami naściennymi – naprawdę warto tu przyjechać.
Neapol – miasto wzbudzające emocje oraz skrajne opinie. Część odwiedzających kocha je za południowowłoski chaos oraz najlepszą pizzę we Włoszech, część zauważa brud i śmieci na ulicach oraz porusza kwestie bezpieczeństwa w mieście. Z Neapolu blisko już do stoków Wezuwiusza oraz niezwykłego parku archeologicznego w Pompejach.
Matera – kolejne niezwykłe miasto na mapie Włoch. Według historyków jedno z najdłużej funkcjonujących bez przerwy miejsc zamieszkanych przez człowieka; miasto i domy wykute w skale sprawiają niesamowite wrażenie. Do obecnej popularności Matery przyczynił się aktor i reżyser, Mel Gibson, który wybrał miasto na plan filmowy swojej głośnej Pasji, gdzie miejsce odgrywało „rolę” Jerozolimy sprzed 2 tysięcy lat.
San Gimignano – niepowtarzalne toskańskie miasteczko z kamiennymi domami i charakterystycznymi wieżami, które przyczyniły się do nadania mu przydomku „Manhattanu średniowiecza”. Do tego rewelacyjne malowidła ścienne w miejscowym kościele, trufle i wyśmienite lody oraz miejscowe białe wino Vernaccia sprawiają, że naprawdę trzeba zobaczyć San Gimignano.
Jezioro Garda – największe włoskie jezioro oferujące śródziemnomorska atmosferę z alpejskimi widokami pewnością powinno znaleźć się na trasie wycieczki do Włoch. Warto wstąpić do uroczego Sirmione i Riva del Garda, wjechać kolejką górską z Malcesine na Monte Baldo i podziwiać widoki na jezioro i Alpy czy też po prostu popływać w ciepłych wodach jeziora w jego południowej części.
Cinque Terre – zgodnie z nazwą nie jedno, a obszar obejmujący pięć miasteczek położonych spektakularnie na skalistym wybrzeżu Ligurii. Nie ma tu spektakularnych zabytków, ale za to są nadmorskie, kolorowe miasteczka z pięknymi widokami.
Miejsca ciekawe a czasem pomijane:
Bolonia – siedziba najstarszego europejskiego uniwersytetu oraz nieduże ale ciekawe stare miasto będące mieszanką klimatu i architektury Północnych Włoch i Toskanii. Wśród zabytków Basilica Santo Stefano z romańskimi elementami, średniowieczne Dwie Wieże oraz Bazylika św. Petroniusza i Teatr Anatomiczny (dawna sala do zajęć z anatomii). No i także charakterystyczne arkady/podcienia, pod którymi można przejść znaczna część miasta, a które liczą łącznie pond 30 kilometrów długości.
Brescia – często niedoceniana i pomijana na korzyść Bergamo i Mediolanu ma ciekawe stare miasto, w którym można się cieszyć spacerem bez tłumu turystów. Do najważniejszych miejsc zaliczyć trzeba starożytne pozostałości w Capitolium, Bazylikę św. Salwatora stanowiącą część Muzeum św. Julii oraz Starą Katedrę i Wieżę INA z lat 30. XX wieku, a będącą pierwszym wieżowcem we Włoszech. Zwiedzanie można zakończyć widokiem na miasto ze wzgórza z zamkiem Castello di Brescia. Wycieczki do Włoch często pomijają to miejsce, a szkoda, ponieważ warto zmienić opinię na temat Brescii, która często jeszcze przedstawiana jest głównie jako miasto przemysłowe.
Mantua – miasto znane miłośnikom opery, jako miejsce akcji dzieła Giuseppe Verdiego – Rigoletto. Z trzech stron otoczone jest jeziorami (stawami) i może pochwalić się bardzo ciekawym starym miastem z rozbudowaną siedzibą książąt Mantuii, ciekawą zabudową Piazza Sordello czy też romańską rotundą św. Wawrzyńca. Poza centrum miasta warto zobaczyć tereny Pałacu Te.
Trydent – miasto najbardziej znane z soboru kościoła katolickiego, który odbył się tu w połowie XVI wieku. Niewielkie stare miasto posiada kilka miejsc naprawdę wartych zobaczenia, a Katedra św. Wirgiliusza oraz monumentalny Zamek Bounconsiglio należą do najważniejszych z nich. Warto zatrzymać się w mieście, nawet na dwugodzinny postój w czasie podróży z Polski do bardziej znanych włoskich miast lub regionów.
Vicenza – miasto rodzinne jednego z najważniejszych architektów renesansu – Andrea Palladio, którego budowle do dzisiaj można podziwiać w mieście. Wśród miejsc wartych zwiedzenia znajdują się choćby Basilica Palladiana (co ciekawe nie kościół, a centrum życia politycznego i ekonomicznego miasta) wznoszący się na Piazza dei Signori, czy też prawdziwa perełka – renesansowy Teatro Olimpico. Co także ważne w mieście nie ma tłumów turystów, a zakończeniem pobytu w Vicenzie może być wizyta w sanktuarium della Madonna di Monte Berico, spod którego roztacza się widok na okolicę.
Udine – miasto bez zabytków z listy najważniejszych do zobaczenia, ale posiadające sympatyczne stare miasto warte spaceru do Piazza della Liberta, wzgórza zamkowego oraz katedry i Placu Giacomo Matteotti.
Volterra – toskańskie miasto pomijane często na rzecz pobliskiego i nie ukrywając niepowtarzalnego San Gimignano. Może nie tak zjawiskowe jak konkurent, ale także warte odwiedzin i poznania ciekawej historii, najważniejszych zabytków oraz poczucia jego atmosfery.
Lecce – miasto nazywane „barokową perłą” lub „Florencją południa” położone jest w Apulii i zachwyca turystów swoimi zabytkami pochodzącymi od starożytności po okres baroku. Z najważniejszych miejsc i obiektów w mieście wymienić warto choćby Plac Katedralny (Piazza del Duomo), barokową Bazylikę Świętego Krzyża (Basilica di Santa Croce) oraz Plac Sant’Oronzo z pozostałościami rzymskiego amfiteatru.
Viterbo – miasto położone w regionie Lacjum, które w XIII wieku było chwilową siedziba papieską oraz miejscem najdłuższego, prawie trzyletniego, konklawe, które ostatecznie wybrało na papieża Grzegorza X. Warto pospacerować brukowanymi ulicami miasta bez tłumów turystów i podczas spaceru dotrzeć do Piazza San Lorenzo, gdzie znajduje się Pałac Papieski oraz Katedra.
Orvieto – miast położone na skale i widoczne z okien autokarów podążających do Rzymu położoną tuż obok autostradą. Do najważniejszych zabytków zaliczyć trzeba katedrę z piękną fasadą oraz kaplicą San Brizio z imponującymi freskami, podziemne korytarze znajdujące się pod miastem i niezwykłą studnię św. Patryka głęboką na prawie 60 metrów. Podczas spaceru warto zatrzymać się także na lampkę miejscowego białego wina Orvieto – noszącego nazwę miasta.
Wyjazdy do Włoch szlakiem kulinariów – jakich potraw warto spróbować.
Możliwość poznania smaków oryginalnej kuchni włoskiej na miejscu, gdzie się zrodziła, tworzonej przez miejscowych kucharzy to jeden z kolejnych przywilejów wycieczki do Włoch. Mówiąc o jej specyfice trzeba sobie uświadomić, że mamy tu do czynienia z kuchnią niezwykle zróżnicowaną jeśli chodzi o poszczególne regiony i wypada raczej mówić o kuchni włoskich regionów, a nie jednolitej kuchni włoskiej. Potrawy kuchni Włoch należą do jednych z najbardziej znanych i popularnych na świecie, bo któż nie słyszał o pizzy, spaghetti, prosciutto czy tiramisu. Co wpływa na ich popularność? Z pewnością prostota przygotowania wielu z nich – niekiedy 3 lub 4 składniki dają niezwykły efekt; aromatyczność wynikająca z użycia ziół i przypraw oraz co najważniejsze, jakość produktu, która wpływa na doznania smakowe.
Odrębnym tematem wartym odrębnego wpisu są włoskie zwyczaje żywieniowe i tradycje kulinarne, a o części można przeczytać w ciekawym tekście „Obiad i kolacja we Włoszech” na bardzo ciekawym blogu Italia by Natalia. Poniżej znajduje się także kilka propozycji kulinarnych wartych spróbowania podczas wycieczki do Włoch.
Zupy
Nie stanowią one może rozbudowanej propozycji włoskich restauracji, ale o kilku warto wspomnieć:
Minestrone – zupa sporządzona na bazie warzyw; zupa nie posiada stałego przepisu, a używane warzywa różnią się w zależności od pory roku oraz regionalnej specyfiki. Podawana z makaronem lub ryżem.
Ribollita – jeden z kulinarnych symboli Toskanii; tradycyjnie przygotowywana z czerstwego chleba, białej fasoli oraz warzyw, np. marchwi i kapusty. Klasyczne danie wywodzące się z cucina povera – „biednej kuchni” charakterystycznej w przeszłości dla terenów wiejskich, gdzie ze względu na ciężkie warunki ekonomiczne nie dopuszczano do marnowania jedzenia.
Burrida – potrawa klasyfikowana jako zupa lub potrawka, a nawet jako gulasz sporządzany z mieszanki ryb pokrojonych na małe kawałki. Istnieją także wersje z dodatkiem owoców morza – ośmiornicy i mątwy a danie jest charakterystyczne dla Ligurii.
Zuppa di verze e patate – jej głównym składnikiem jest kapusta włoska z dodatkiem ziemniaków, cebuli, seleru. Może występować także z dodatkiem kawałków kiełbasy lub podsmażonego boczku.
Zuppa impriale – w uproszczeniu można ją określić jako rosół z kury lub wołowiny z dodatkiem małych grzanek sporządzonych z ciasta, w skład którego wchodzą semolina i parmezan.
Vellutata di zucca con funghi/porcini – krem z dyni z grzybami/borowikami
Dania główne
Możemy podzielić je na dwie główne kategorie, a mianowicie primi piatti – pierwsze dania, zazwyczaj potrawy z makaronem lub ryżem, a będące odpowiednikiem polskiej zupy oraz secondi piatti – drugie dania, czyli potrawy mięsne z dodatkiem warzyw – bardzo często również, co może początkowo dziwić, ziemniaków.
Pizza – potrawa, której szerzej przedstawiać nie trzeba, a pierwsze wzmianki na jej temat pojawiają się w dokumentach już pod koniec X wieku! Pierwsze pizzerie powstały w Neapolu w XVIII wieku i to z tego miasta pochodzi chyba najbardziej znana pizza „Margherita” a samo miasto uznawane jest za stolicę pizzy. Chyba nie sposób wyobrazić sobie wycieczki do Włoch bez spróbowania pizzy tu przygotowywanej.
Spaghetti – sama nazwa odnosi się do rodzaju długiego i cienkiego makaronu, który jest podstawą kilku dań noszących spaghetti w nazwie, np. spaghetti aglio e olio (prosta wersja bazująca na oliwie, czosnku, pietruszce), spaghetti cacio e pepe (tu oprócz makaronu podstawowym składnikiem są pieprz i ser pecorino), spaghetti alle vongole (z małżami), spaghetti all’arrabbiata (z ostrym sosem pomidorowym), spaghetti alla carbonara (makaron wymieszany z sosem jajecznym z dodatkiem boczku i także sera; sam sos nie może się ściąć i stworzyć jajecznicy na makaronie), spaghetti alla puttanesca (spaghetti z dodatkiem pomidorów, oliwy, kaparów, oliwek i czosnku o nieprzyzwoitej nazwie nawiązującej do pań lekkich obyczajów)
Lasagne – duże płaty makaronu przełożone zazwyczaj mięsnym ragu; górna warstwa pokryta sosem beszamelowym z dodatkiem parmezanu a wszystko to zapieczone w piekarniku. Nazwa pochodzi od używanego w potrawie makaronu w kształcie prostokątnych płatów.
Maccheroni al ragu – mięsne ragu podawane z małym makaronem w kształcie kolanek
Cannelloni – „makaronowe rurki” robione z tego samego makaronu typu lasagna wypełnione różnorakim farszem (ragu, szpinak z serem ricotta) i zapieczone w piecu.
Ravioli – pierożki nadziewane różnymi farszami, np. serem ricotta, szpinakiem, a nawet farszem z dyni
Gnocchi – kluski ziemniaczane podawane z różnymi sosami, np. sosem pomidorowym, oprószone parmezanem i z listkiem bazylii.
Risotto – danie z ryżem w roli głównej charakterystyczne dla kuchni Północnych Włoch; lekko podsmażony ryż gotowany następnie w bulionie lub winie, których niewielkie ilości dodawane są do ryżu sukcesywnie, tak aby ten je wchłonął i nabrał smaku i kremowej konsystencji. Na końcu do smaku dodaje się masła oraz parmezanu.
Cotoletta alla milanese – sznycel cielęcy z Mediolanu uznawany często za protoplastę słynnego „Sznycla wiedeńskiego”
Acqua pazza – potrawka z ryb (dorada, okoń morski) ugotowanych wraz z pomidorami, pietruszką. Danie typowe dla Neapolu.
Ossobuco – gicz cielęca duszona powoli z warzywami w winie lub bulionie mięsnym. Potrawa charakterystyczna dla kuchni Lombardii i Mediolanu a sama nazwa oznacza „kość z dziurą” i nawiązuje do wydrążonej kości przechodzącej przez sztukę mięsa.
La bistecca alla fiorentina – stek lub jak kto woli befsztyk wołowy podawany we Florencji; powstaje przez grillowanie sztuki polędwicy z kością w kształcie litery T, którą pozyskuje się z krów odmiany Chianina.
Arancini – nadziewane farszem (mięso, grzyby, groch) kulki ryżowe, które są następnie panierowane i smażone. Potrawa kuchni sycylijskiej.
Porchetta – płat boczku faszerowany przyprawami i ziołami, ciasno zwijany i następnie pieczony w całości. Podawany jest jako sztuka mięsa lub bardzo często w kanapce z pieczywem bruschetta.
Saltimbocca – eskalopki cielęce owinięte prosciutto i ozdobione listkiem szałwii i tak obsmażane. Najczęściej kojarzone z kuchnia Rzymu.
Scaloppine di vitello al Marsala – eskalopki cielęce z sosem z wina Marsala
Stracotto al Chianti – duszona wołowina w czerwonym winie; potrawa pochodząca z Toskanii
Braciola di Maiale – smażony kotlet wieprzowy (bez panierki) z kością
Straccetti con rucola – pokrojone w paski i usmażone mięso wołowe z dodatkiem rukoli; danie typowe dla kuchni rzymskiej
Bistecca di Manzo – stek wołowy
Sery i wędliny
Kolejną odsłoną zróżnicowanej kuchni Półwyspu Apenińskiego są rewelacyjne sery i wędliny. Jeśli chodzi o sery to we Włoszech produkowanych jest około 500 gatunków sera, z których ponad 300 posiada oznaczenie chronionego pochodzenia, a które prezentują przegląd od serów twarogowych, przez miękkie pleśniowe aż do twardych dojrzewających. Z kolei wędliny to ogromny wybór suszonych mięs, boczku lub słoniny, których sposób przygotowania czy używane przyprawy różnią się w zależności od regionu, gdzie powstają.
Sery
Burrata – delikatny i kremowy ser z mleka krowiego (niekiedy bawolego) w postaci kuli, która w zewnętrznej warstwie to mozzarella a w środku mieszanka stracatelli i śmietanki.
Casu marzu – ser z Sardynii dla naprawdę odważnych! Produkowany z mleka owczego, a w jego fermentacji uczestniczą specjalnie wprowadzane do niego larwy much, które nadają mu smaku. Oryginalnie ser podawany jest z żywymi larwami znajdującymi się w nim.
Gorgonzola – miękki ser pleśniowy z niebieską pleśnią produkowany z mleka krowiego, którego nazwa pochodzi z miejscowości Gorgonzola w Lombardii, gdzie jest produkowany od ponad 100 lat. Drugi pod względem wielkości produkcji ser wyrabiany we Włoszech.
Grana Padano – twardy ser dojrzewający z mleka krowiego bardzo podobny do parmezanu, a zgodnie z nazwą produkowany na Nizinie Padańskiej.
Mascarpone – delikatny ser twarogowy o gładkiej i gęstej konsystencji wytwarzany ze śmietanki lub tłustego mleka krowiego. Pochodzi z Lombardii i jest nieodzownym składnikiem tiramisu.
Mozzarella – ser twarogowy z mleka krowiego lub w przypadku najlepszej odmiany di bufala z mleka bawolego; powstaje przez rozciąganie i ugniatanie parzonej masy twarogowej, aby osiągnąć charakterystyczną włóknistą strukturę. Jest podstawowym składnikiem pizzy oraz wielu sałatek i panini a pochodzi z południa Włoch.
Parmigiano-Reggiano – „Król serów” zwany w uproszczeniu parmezanem, a pochodzący z regionu Emilia-Romania jest najbardziej rozpoznawalnym włoskim serem. Należy do typu serów twardych dojrzewających i produkowany jest z mleka krów rasy reggiana.
Pecorino – dojrzewający twardy ser z mleka owczego; do najbardziej popularnych odmian lokalnych należą Pecorino Romano z regionu Lacjum oraz Pecorino Toscano z Toskanii i Pecorino Sardo z Sardynii.
Scamorza – ser z mleka krowiego podobny do mozzarelli, jednak posiadający inny kształt (często podobny do gruszki) i co najważniejsze następnie podwędzany.
Wędliny
Prosciutto – najbardziej znana włoska wędlina produkowana z udźca świni, który suszony jest minimum 12 miesięcy i w tym czasie nacierany solą. Ten typ to tzw. prosciutto crudo (surowe), które występuje w wielu odmianach regionalnych, z których najważniejsze to znane na całym świecie Prosciutto di Parma (szynka parmeńska), a także Prosciutto di San Daniele czy Prosciutto Toscano.
Pancetta – dojrzewający boczek wieprzowy, który zwijany jest w rulon i następnie moczony w solance i suszony. Występuję dwie podstawowe formy pancetty: arrotolata (zwijana) oraz stesa (płaska, nie zwijana)
Lardo – delikatna słonina, która po natarciu przyprawami dojrzewa tradycyjnie w marmurowych pojemnikach przez około 6 miesięcy
Salsiccia – nazwa odnosząca się do surowych kiełbas wytwarzanych z chudego mięsa wieprzowego z dodatkiem boczku, a także czerwonego wina oraz przypraw
Capocollo/Capicola – dojrzewająca karkówka wieprzowa suszona co najmniej 6 miesięcy
Salami – sucha, długo dojrzewająca kiełbasa produkowana zazwyczaj z wieprzowiny z dodatkiem drobno pokrojonej słoniny oraz przypraw. Charakterystyczna jest biała pleśń pokrywająca zewnętrzną stronę kiełbasy.
Culatello – jedna z najszlachetniejszych włoskich szynek produkowana w okolicach Parmy. Za najlepszą uważa się Culatello di Zibello wytwarzane z części udźca 14 miesięcznych świn, w określonych porach roku, a które dojrzewa następnie co najmniej 14 miesięcy.
Mortadella di Bologna – prawdopodobnie pierwsza włoska kiełbasa, która powstała w Bolonii około XIV wieku. Powstaje z drobno zmielonego mięsa wieprzowego z dodatkiem słoniny, ziarenek czarnego pierzu ale także można spotkać wersje z dodatkiem orzechów pistacji..
Coppa di Parma – kolejny dojrzewający karczek z okolic Parmy
Bresaola – długo dojrzewająca wędlina z wołowiny o charakterystycznym mocno czerwonym kolorze nacierana w czasie dojrzewania przyprawami, np. kminkiem i kolendrą.
Soppressata – rodzaj salami z dwoma najważniejszymi odmianami typowymi dla regionu Kalabrii i Apulii (sucha i peklowana wersja) oraz Toskanii i Ligurii.
Speck – włoski boczek z dojrzewającego udźca wieprzowego, który w ostatniej fazie produkcji jest wędzony przez dziesięć dni
Guanciale – peklowany policzek wieprzowy podobny do pancetty
Chleb i przekąski z pieczywa
Chleb jest jednym ze składników, którego nie może zabraknąć na włoskim stole, gdzie towarzyszy wielu posiłkom i często służy do wytarcie talerza. Istnieje wiele odmian lokalnego chleba, charakterystycznego dla poszczególnych włoskich regionów. W tej kategorii warto wymienić Pane toscano – chleb toskański bez dodatku soli; Pane di Genzano z regionu Lacjum; Piadina z regionu Emilia-Romania czy też Mica powstający w okolicach Turynu. Oczywiście nie można zapomnieć o rozpowszechnionym w całym kraju chlebie ciabatta, którego historia nie jest zbyt długa, gdyż jego powstanie datuje się na rok 1982! Pieczywo to także podstawa kilku przekąsek, których warto spróbować podczas wycieczki do Włoch:
Bruschetta – grzanka z ciepłego pieczywa potartego czosnkiem i skropionego oliwą, a na jej górze np. pokrojone drobno pomidory z bazylią.
Crostini – mniejsze niż bruschetta kawałki grillowanego pieczywa podawane z różnymi dodatkami.
Panuozzo – kanapka na ciepło, której podstawowym składnikiem jest mozzarella z dodatkiem warzyw i także wędliny.
Panino – podłużna kanapka najczęściej z przeciętej ciabatty, do której dodaje się ser, salami, szynkę. Bardzo często podawana na ciepło.
Foccacia – rodzaj cienkiego chleba wykonanego z ciasta drożdżowego używanego do pizzy. Najprostsze wersje zawierają podstawowe przyprawy, np. sól i rozmaryn, a bogatsze wersje są wzbogacane oliwkami, pomidorem, serem lub wędliną.
Zwiedzanie Włoch z kieliszkiem wina
Zacznijmy od podstawowych faktów: Włochy to największy producent wina na świecie, który w 2019 roku wyprodukował około 47,5 miliona hektolitrów wina, co w przybliżeniu stanowi niecałe 20% światowej produkcji tego trunku. We Włoszech znajduje się ponad 700 000 hektarów winnic (czwarty wynik na świecie), które można znaleźć we wszystkich regionach kraju od Trydentu i Lombardii po Kalabrię i Sardynię. Do najwyższej kategorii win należą te oznaczone kategorią DOCG (Denominazione di Origine Controllata e Garantita – kontrolowane oznaczenie gwarantowanego pochodzenia), a takich win w całych Włoszech jest 77. Tak więc stwierdzenie ”wycieczki do Włoch z kieliszkiem wina” to nie pusty slogan reklamowy, ale winiarska rzeczywistość, która otacza turystę podczas pobytu w tym kraju.
Wśród najbardziej znanych win produkowanych z czerwonych odmian winogron trzeba zaliczyć: Barolo (pochodzi z Piemontu i określane jest często jako jedno z najlepszych włoskich win), Barbaresco (kolejne wino z Piemontu), Brunello di montalcino (toskańskie wino, które można przechowywać kilkanaście lat), Amarone (produkowane w okolicach Werony w regionie Valpolicella), Chianti (pochodzące z regionu Chianti w Toskanii) oraz Gattinara (ponownie wino z Piemontu, które może być konkurentem dla Barolo i Barbaresco).
Do najbardziej rozpowszechnionych odmian czerwonych winogron należą:
Sangiovese – najczęściej uprawiana odmiana winogron zajmująca około 8 % powierzchni całości uprawy winogron w kraju, a z której produkuje się słynne Chianti oraz Brunello di Montalciono.
Montepulciano – druga najbardziej rozpowszechniona czerwona odmiana winogron uprawiana głownie w Abruzji, a znana z wina Montepulciano d’Abruzzo.
Merlot – gatunek winogron uprawiany głównie w regionie Wenecji Euganejskiej oraz na Sycylii.
Barbera – odmiana pochodząca z Piemontu i tam głównie uprawiana.
Primitivo – odmiana charakterystyczna dla regionu Apulia, gdzie znajduje się 96% jej upraw. Produkuje się z niej wino Primitivo o dosyć dużej zawartości alkoholu, nawet do 16%.
Aglianico – odmiana uprawiana głównie w Kampanii i najlepiej udająca się na glebach powulkanicznych. Używa się jej do produkcji wina Taurasi.
Nebbiolo – odmiana pochodząca z północy kraju, której uprawy koncentrują się w Piemoncie. Wykorzystywana do produkcji słynnego wina Barolo oraz Barbaraesco.
Wśród znanych win białych warto wymienić: Soave (swoją nazwę zawdzięcza regionowi w północnych Włoszech, gdzie powstaje), Fiano (produkowane głównie w Kampanii), Arneis oraz Gavi (oba pochodzące z Piemontu), Vernaccia (powstająca w Toskanii w okolicy San Gimignano) oraz Orvieto (pochodzące z miasta Orvieto w Umbrii). Warte uwagi są także wina z niemieckojęzycznej Górnej Adygi, które swoim charakterem przypominają wina austriackie, a z proponowanych win należy wspomnieć o Chardonnay i Gewürztramminer. Oczywiście nie można zapomnieć także o włoskich winach musujących produkowanych z białych odmian winogron, wśród których najbardziej znane jest prosecco.
Do najbardziej rozpowszechnionych odmian białych winogron należą:
Trebbiano – najbardziej rozpowszechniona biała odmiana winogron w kraju dająca delikatne, kwiatowe wina i spotykana w wielu białych winach.
Pinot Grigo – bardzo popularna odmiana w północno-wschodniej części kraju, w regionach Wenecji Euganejskiej, Friuli-Wenecji Julijskiej oraz Trydent-Górna Adyga. Produkowane z niej są wina o nazwie Pinot Grigo.
Glera – odmiana uprawiana w ogromnej większości w regionie Wenecji Euganejskiej i używana do produkcji wina musującego, czyli prosecco.
Catarratto – odmiana uprawiana obecnie praktycznie tylko na Sycylii.
Chardonnay – międzynarodowa odmiana, spotykana w większości na północy kraju, ale także na Sycylii i Apulii. Produkuje się z niej wina o nazwie Chardonnay oraz w bardzo dużym stopniu wina musujące, np. Franciacorta z okolic Brescii.
Garganega – jedna z najstarszych i najlepszych odmian białych winogron uprawiana w 95% w regionie Wenecji Euganejskiej.